PLATTEKAAS MET ALSEM (deel 2): de missing link tussen Bruegel en Tsjornobyl (2019, Schepdaal)

Op zaterdagavond 19 oktober 2019, om 20u, viel er weer heel veel te beleven in De Beleefhoek in Schepdaal (Dilbeek), namelijk het tweede deel van mijn lezing/performance "Plattekaas met alsem", een organisatie van Curieus Dilbeek.  Vooraf hadden 35 personen zich ingeschreven, uiteindelijk kwamen er 46 toeschouwers opdagen.  Iets minder dan de eerste keer, maar toch nog altijd behoorlijk veel voor poëzie in Dilbeek.  Full house, again !  Uitbaters Emmelien Desmet en Cathleen Zielens straalden.  Ik had nooit beloofd dat het een vrolijke avond zou worden, gelet op het dramatische thema, wel dat ik mijn best zou doen om de voorstelling zo weinig mogelijk onaangenaam te maken...

​Na een korte inleiding vertelde ik het verhaal van de grootste kernramp ooit - en de grootste ramp door de mens veroorzaakt -, die van Tsjornobyl die plaats vond op zaterdagochtend 26 april 1986 om 01.23u tijdens de gebrekkige uitvoering van een lang uitgestelde test, dit aan de hand van 15 werken van Pieter Bruegel de Oude, zowel schilderijen als prenten, die ik via eigen tekeningen linkte aan 15 van mijn gedichten.  Daarmee was nog maar eens aangetoond hoe de oude meester hedendaagse (amateur)kunstenaars blijft inspireren.  Daarbij werden af en toe ook authentieke foto's van de ramp en van de evacuatie van de stad Pripjat getoond, alsook verhalen verteld uit de persoonlijke getuigenissen van mijn Oekraïense vrienden Lyubov en Alexander (Sacha) Sirota, die destijds uit hun droomstad moesten vluchten.  "Wie naar getuigen luistert, wordt zelf getuige." (Elie Wiesel)

​De 15 voorgedragen gedichten komen uit een reeks van 27, verrijkt met 27 tekeningen.  Ter gelegenheid van de performance werden 12 tekeningen ingekaderd en tentoongesteld in De Beleefhoek.

Om de toeschouwers die aan beide lezingen deelnamen iets extra te bieden, voegde ik enkele beeld- en klankfragmenten toe.  Als intrede koos ik niet meer voor de song “Radioaktivität” van Kraftwerk, maar voor een Youtube filmpje over de stad Pripjat en de evacuatie.  Intussen las ik, in een eigen Nederlandse vertaling, de authentieke tekst die op zondag 27 april 1986 in de stad werd omgeroepen om de evacuatie aan te kondigen en de inwoners instructies te geven: “Aandacht, aandacht, beste kameraden…!”
​

​Omdat intussen mijn teksten naar het Engels en – op de valreep – ook naar het Oekraïens werden vertaald, liet ik de Engelstalige Ierse Martina Daly uit Brussel een tekst voorlezen: “De vlucht naar Egypte / The flight into Egypt”.  De jonge Oekraïense kunstenares Taisiia Nakonechna die al 3 jaar in Gent woont, kon helaas niet fysiek aanwezig zijn in Schepdaal, maar vanuit Gent stuurde ze ons een video waarin ze haar vertaling van “De kleine toren van Babel” declameerde.  Indien ik de Oekraïense versie zelf had moeten lezen, hadden de luisteraars zo mogelijk nog minder van het gedicht begrepen…

Tussendoor verwees ik even naar het Eurovisiesongfestival dat op zaterdag 3 mei 1986 in Oslo plaatsvond.  Het werd een historische avond voor ons land, want de 15-jarige Sandra Kim won toen met het liedje “J’aime la vie”.  Aandoenlijk, want zij uitte haar ode aan het leven en haar optimisme over de toekomst, onwetend over de dodelijke wolk die op dat eigenste ogenblik boven haar hoofd hing…

​Maar de strafste verrassingen van de avond waren onmiskenbaar de twee liedjes die mijn beste vriend Peter Meyers uit Brussel schreef op basis van mijn gedichten “De liquidators” (naar “De imkers”) en “De duiker” (naar “De val van Icarus”).  Door hem begeleid op piano, durfde ik het aan om beide songs zelf te zingen, zij het allicht niet helemaal toonvast, waarvoor mijn excuses.  De tekst van “De liquidators” is bovendien een vrije vertaling van een ballade van Vladimir Shovkoshitny…

​Uiteindelijk, na (te) lang het geduld van mijn toehoorders op de proef te stellen, heb ik het mysterie van het schilderij, dat te zien was op de affiche en de flyer van mijn lezing, opgehelderd.  Een enkele persoon was er in die anderhalve maand tijd in geslaagd om de puzzel op te lossen - proficiat Griet !  Het schilderij was inderdaad een perfecte kopie van de tekening “De imkers” van Pieter Bruegel de Oude, maar niet door de meester zelf gemaakt.  Het 2 op 3 meter grote doek, dat te zien is in het Pinchuk Art Center naast de Bessarabska Markthal in Kyiv, is van de hand van de postmodernistische kunstenaar Georgii Senchenko (°1962) uit Kyiv.  Hij maakte “Sacral landscape of Pieter Bruegel” in 1988, dus 2 jaar na de ramp, nadat hij in een museum in Oost-Berlijn kennis had gemaakt met het werk van Bruegel.  De geelbruine kleur van het doek is eerder flauw en monotoon, met uitzondering van het groene plantje op de voorgrond.  Zijn werk was niet zozeer bedoeld als een artistieke interpretatie van de gevolgen van de kernramp van Tsjornobyl, maar eerder een aanklacht tegen de vastgeroeste Sovjetkunst en het geloof in de geboorte van nieuwe, vrije kunstvormen.  Het is wel zo dat de meeste historici vandaag de stelling verdedigen dat de kernramp indirect de val van Gorbatsjov inluidde en het begin van de ondergang van de Sovjet-Unie betekende.