Alena van Dilbeek: interactieve lezing (2018, Sint-Ulriks-Kapelle)

Op dinsdagmiddag 9 oktober 2018 om 14u kon ik in het auditorium van Kasteel La Motte te Sint-Ulriks-Kapelle (Dilbeek) een lezing geven met als titel "De legende van de Heilige Alena: waarheid of fabel?"  Aanleiding was de 500ste verjaardag van het oudste nog bestaande en in België aanwezige boekje over de legende van Sint-Alena.  Dat kleinood, een in het jaar 1518 gedrukte versie in de Oud-Nederlandse taal, bevindt zich namelijk in de verzameling "kunstwerken" van de Koninklijke Bibliotheek van België (de Albertina) te Brussel.  Een iets ouder bekend werk, een handgeschreven manuscript in het Latijn van de hand van de Augustijner kanunnik Johan Gielemans van het Rood Klooster te Oudergem, bevindt zich heden echter in de Oostenrijkse hoofdstad Wenen...

De "proloog" van de legende van 1518 stelt meteen de bedoeling van het boek duidelijk: het goede leven van de heilige maagd en martelares Alena op een gouden kandelaar zetten opdat alle zondaars zich tot God zouden bekeren.  En omdat het slechts een mondelinge overlevering betreft zonder administratieve bewijsstukken, wordt verwezen naar een uitspraak van de Heilige Hiëronymus: "Het is beter de waarheid te spreken zonder goede bewijzen, dan te liegen met veel schone woorden..."

En dat is nu precies wat ook ik wou doen tijdens mijn lezing: de legende tegen het licht houden en waarheid van fabel onderscheiden.  Uiteraard is het onmogelijk om na zoveel eeuwen de historische waarheid te achterhalen.  Wat wel mogelijk is, is enerzijds de historische context bestuderen en evalueren of bepaalde delen van de legende waar geweest zouden kunnen zijn, en anderzijds een aantal andere zaken uitsluiten omdat ze manifest onwaar zijn.

Bovendien, door de vergelijking van de legende van Alena met een aantal andere legendes van plaatselijke heiligen uit min of meer dezelfde tijd, kunnen we bepaalde patronen herkennen en enkele conclusies trekken.  Tenslotte zit de structuur en de inhoud van de legende uit 1518 zo krakkemikkig in elkaar, dat een aantal zaken wel heel erg onlogisch en onwaarschijnlijk zijn.  Zowel de schrijver van de legende als de houtsnijder die de 10 illustraties maakte, zijn slordig en snel te werk gegaan en hebben niet gezien dat hun werk vol interne tegenstrijdigheden zat...

Vermits mijn lezing interactief bedoeld was, stelde ik heel veel vragen aan het publiek waarbij de kritische toehoorders zelf tot een aantal inzichten en besluiten kwamen.  Dit bijvoorbeeld door de deelnemers objectief te leren kijken naar illustraties en hen zelf verbanden te leren leggen, een beetje op socratesiaanse wijze.  En het moet gezegd: de ruim 60 aanwezigen waren zeer aandachtig en participatief, tot mijn grote vreugde!

---